Asina bo memoria ta faya’bo

thinking woman
Si bo skirbi algo riba papel, loke bo a skirbi no lo a cambia si bo lese bek den futuro. Mescos por bisa di un grabacion di video y data cu ta wordo warda riba un hard disk. Pero ora trata di memoria humano, loke bo ta corda no necesariamente lo cuadra cu loke a sosode. 
 
Tuma na cuenta cu aki no lo trata di memorianan cu no tey (loke bo a lubida), pero ta trata di e pregunta si memorianan cu bo tin ta corecto y confiabel.
 

Puzzel 

Nos celebro no ta warda memoria manera, por ehempel, un computer. Segun neurocientistanan, cada biaha cu nos corda algo, nos celebro ta reconstrui e evento for di rastronan den diferente parti di nos celebro. Segun un psicologo cu a investiga memoria, Elizabeth F. Loftus di University of California, Irvine, recorda algo ta mas similar na pone un puzzel den otro, compara cu replay un video.
 

Flexibel y adaptivo

Psicologonan ta considera memoria humano como algo flexibel y adaptivo. E ser humano por suprimi memorianan doloroso y memorianan cu ta afecta nos autoestima (self-esteem) negativamente. Tambe nos celebro por adapta memorianan pa acomoda un situacion actual. Esaki no necesariamente kiermen cu un persona ta purba gaña su mes of un otro persona conscientemente, pero ta significa cu e persona mes ta kere den su memoria ‘adapta’ cu ta complace un circunstancia actual.
thinking manEsaki por tin como consecuencia cu un persona ta recorda un relacion bieu of su hubentud como mas miho y mas feliz cu el’a experienci'e. Di otro banda, tambe ta posibel cu un persona cu a pasa door di un situacion dificil y ta wordo persigui pa memorianan dificil, inconscientemente ta cuminsa recorda nan como mas pio cu e realidad.
 
Psicologonan ta bay asina leu di considera memoria humano como fragil, inventivo y capaz di completamente rewritee pasado di un persona.
 

Testigo 

Banda di e fenomeno di memorianan ‘flexibel’, e ser humano tambe tin su ‘fayonan’ ora ta trata di observacionnan haci cu e sentidonan humano. Por ehempel, loke bo a wak of scucha. 
E conocido cientifico Neil deGrasse Tyson a remarca, a base di investigacion, psicologia y experiencia cu haci experimentonan scientifico, cu un di e metodonan mas malo pa colecta prueba, ta a base di testigonan (eyewitness testimony). DeGrasse Tyson ta considera e sentidonan humano como un di e pio 'instrumentonan' existente pa colecta data. 

Mientras cu den ciencia no tin hopi confianza den observacionnan haci cu sentidonan humano, den un corte hudicial, declaracionnan di testigo por carga hopi peso. Algo cu DeGrasse Tyson ta considera preocupante. Den practica tin hopi ehempel di casonan den cual acusadonan cu a wordo condena, pa gran parti a base di testigo, despues di a bay sera a wordo declara inocente a base di testnan di DNA. ambe tin indicacionnan cu ta posibel pa influencia e memoria di un testigo a base di e forma cu e testigo ta wordo cuestiona. Por ehempel, por medio di aplica metodonan sugestivo y manipulativo durante e cuestionamento. 
 

Naturalmente tur esaki no ta significa cu semper nos memoria ta faya nos. Pero ta bon pa sa cu ta posibel cu un memoria no ta cuadra (completamente) cu e realidad, a pesar di ta convenci di e memoria adapta.